Drogi do niepodległości
Depesza do szefów mocarstw notyfikująca powstanie Państwa Polskiego z 16 listopada 1918 roku:
„Jako Wódz Naczelny Armii Polskiej pragnę notyfikować rządom i narodom wojującym i neutralnym istnienie Państwa Polskiego Niepodległego, obejmującego wszystkie ziemie zjednoczonej Polski. Sytuacja polityczna w Polsce i jarzmo okupacji nie pozwoliły dotychczas narodowi polskiemu wypowiedzieć się swobodnie o swym losie. Dzięki zmianom, które nastąpiły w skutek świetnych zwycięstw armij sprzymierzonych – wznowienie niepodległości i suwerenności Polski staje się odtąd faktem dokonanym.
Państwo Polskie powstaje z woli całego narodu i opiera się na podstawach demokratycznych. Rząd Polski zastąpi panowanie przemocy, która przez sto czterdzieści lat ciążyła nad losami Polski – przez ustrój zbudowany na porządku i sprawiedliwości. Opierając się na Armii Polskiej pod moją komendą, mam nadzieję, że odtąd żadna armia obca nie wkroczy do Polski, nim nie wyrazimy w tej sprawie formalnej woli naszej. Jestem przekonany, że potężne demokracje Zachodu udzielą swej pomocy i braterskiego poparcia Polskiej Rzeczypospolitej Odrodzonej i Niepodległej.
Wódz naczelny Piłsudski, za ministra spraw zewnętrznych Filipowicz”.
16 listopada 1918 r. wysłano ją drogą radiową do Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu i opublikowano w „Monitorze Polskim”. Następnie została nadana do prezydenta Stanów Zjednoczonych Ameryki oraz do rządów angielskiego, francuskiego, włoskiego, japońskiego, niemieckiego, a także do rządów wszystkich państw wojujących i neutralnych – czytamy w komunikacie MSZ. Depesza oznajmiła całemu ówczesnemu światu, że Polska odrodziła się i weszła do grona niepodległych i suwerennych państw. Stała się podmiotem na arenie międzynarodowej. Doprowadziła do rozbudzenia wśród Polaków poczucia tożsamości narodowej. Rozpoczęła się trudna praca organiczna, stawiająca na rozwój gospodarczy, naukę i kulturę. Jednocześnie trwała walka mająca na celu odzyskanie dla II Rzeczpospolitej polskich terenów przedrozbiorowych. Na czele państwa stanął Naczelnik Państwa Marszałek Józef Piłsudski.
Piłsudski był człowiekiem jedynym w swoim rodzaju i żaden piłsudczyk nie był do niego podobny. Najbliższy był mu na pewno Sławek, a potem wszyscy wilnianie […] Był człowiekiem bardzo skrytym i nieufnym i nie ulegał żadnym wpływom […]. Bez niego wszyscy piłsudczycy i legioniści razem wzięci niczego by nie dokonali, a potem nigdy by nie doszli znowu do władzy – pisze Beata Żurawska Uniwersytet Rzeszowski.
Generał Daniel Konarzewski, strzelec Antoś Petrykiewicz, Walery Sławek, generał Tadeusz Rozwadowski, generał Gustaw Orlicz-Dreszer, rotmistrz Aleksander Hrynkiewicz, major Stanisław Taczak, generał Edward Śmigły-Rydz, pułkownik Leopold Lis-Kula, pułkownik hrabia Ignacy Mielżyński to ścisłe otoczenie i najbliżsi współpracownicy Józefa Piłsudskiego, z którymi przeprowadzał Polskę przez pierwsze lata tworzenia zrębów państwa. O nich i wspólnej walce o niepodległą Polskę mówił Jarosław Kresa, otwierając 16 listopada w 100. rocznicę wysłania depeszy, wystawę „Drogi do niepodległości”, przygotowaną przez Grupę Rekonstrukcji Historycznej 58 pułku piechoty (4 pułku strzelców wielkopolskich) oraz Spółdzielcze Towarzystwo Kulturalno-Sportowe i Spółdzielczy Dom Kultury. Wystawa do końca listopada, w sali Spółdzielczego Domu Kultury w Dzierżoniowie.
Kazimierz M. Janeczko
